1. Kernboodschappen
- Voor sommige aspecten van de gezondheid van vrouwen ontbreken gegevens of zijn ze moeilijk toegankelijk, analyseerbaar en bruikbaar, wat een invloed heeft op het gebied van welzijn, gezondheidspreventie en zorg.
- Er moet een intersectionele aanpak worden toegepast om problemen in verband met de gezondheid van vrouwen aan te pakken.
- Vrouwen in België ervaren over het algemeen een goede gezondheid, maar er blijven hiaten bestaan.
- De gezondheid van vrouwen zou hoog op de agenda van de volksgezondheid moeten staan.
2. Waarom een rapport over de gezondheid van vrouwen?
Geslacht en sekse hebben een grote invloed op de gezondheid, als gevolg van zowel biologische als sociaal bepaalde verschillen en ongelijkheden. Historisch gezien is de gezondheid van vrouwen en meisjes vaak over het hoofd gezien als gevolg van discriminatie. Hierdoor kunnen vrouwen en meisjes niet hun volledige gezondheidspotentieel bereiken. Vandaag de dag is er nog steeds een duidelijke ondervertegenwoordiging van vrouwen in klinische studies en is er onvoldoende aandacht voor sekse- en genderverschillen in onderzoek. Vrouwen hebben ook meer kans op onderbehandeling en verkeerde diagnoses in klinische settings in vergelijking met mannen, ook al hebben vrouwen meer contact met gezondheidswerkers.
Dit rapport wil een overzicht geven van de beschikbare epidemiologische gegevens over de gezondheid van vrouwen en geeft fundamentele inzichten in enkele van de belangrijkste problemen in de huidige gezondheidstoestand van vrouwen in België. De gezondheid van vrouwen is een breed onderwerp en dit rapport is niet bedoeld om volledig te zijn, maar wil eerder discussie en verder onderzoek stimuleren door te focussen op een aantal aandachtspunten. Gezondheidsthema's werden geselecteerd op basis van de impact die ze hebben op vrouwen, hun belang voor de volksgezondheid en de beschikbaarheid van gegevens. Bij het schrijven van dit rapport werd opgemerkt dat een aantal thema’s te kampen hebben met een gebrek aan informatie of een onderbenutting van verzamelde gegevens over problemen die uniek zijn voor vrouwen in België.
3. De gezondheid van meisjes in de puberteit
Ongelijkheid tussen meisjes en jongens begint toe te nemen in de adolescentie, vooral op het gebied van geestelijke gezondheid
Uit onderzoek op scholen blijkt dat meisjes in de puberteit een slechtere geestelijke gezondheid hebben dan jongens. Ze rapporteren vaker psychosomatische en depressieve symptomen en zelfmoordgedachten, en twee keer minder meisjes dan jongens geven aan vaak of altijd zelfvertrouwen te hebben. Sommige van deze aandoeningen kunnen worden beïnvloed door veranderingen in hormonen die gebruikelijk zijn in de puberteit, maar andere zijn gekoppeld aan genderverwachtingen en stereotypen in de samenleving. Hoewel meisjes het beter doen op het gebied van preventie en zelfzorggedrag, zijn ze over het algemeen minder lichamelijk actief dan jongens. Bovendien waren de tieners in het onderzoek onvoldoende geïnformeerd over seksuele voorlichting, wat geen verplicht vak is in het hele land.
Bron: Belgisch gemiddelde op basis van Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) Franse Gemeenschap [1] en HBSC Vlaamse Gemeenschap [2]
4. De gezondheid van volwassen vrouwen
Meer steun voor seksuele en reproductieve gezondheid zou het welzijn van vrouwen verbeteren
In 2018 gebruikte 84% van de seksueel actieve vrouwen tussen 15 en 49 jaar anticonceptiemiddelen. De populairste methoden in België zijn anticonceptiepillen en spiraaltjes (IUD's). In de loop van de tijd is het gebruik van pillen afgenomen, terwijl het gebruik van spiraaltjes toegenomen is. Er werd een toename in het gebruik van anticonceptiemiddelen vastgesteld na de invoering van de terugbetaling in sommige groepen, wat wijst op een mogelijk verbeterde toegang tot deze middelen. We stelden ook vast dat zwangerschapsafbreking afneemt bij jonge vrouwen en toeneemt bij volwassen vrouwen. Seksueel overdraagbare aandoeningen worden steeds vaker gediagnosticeerd, waarvan sommige toenemen, wat een weerspiegeling kan zijn van een hogere incidentie.
De prevalentie van onvruchtbaarheid is in België onbekend
We weten niet exact hoeveel mensen in België onvruchtbaar zijn, maar de Wereldgezondheidsorganisatie schat dat wereldwijd ongeveer één op de zes mensen in hun leven met onvruchtbaarheid te maken krijgt. Er is in het Vlaamse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest een toenemend aantal zwangerschappen als gevolg van in vitro fecondatie (IVF) behandelingen. Maar, er ontbreekt andere informatie, zoals de toegang tot vruchtbaarheidszorg en de mentale en fysieke gezondheidslast die gepaard gaat met vruchtbaarheidsbehandelingen.
Bron: Aangepast van de regionale verslagen van perinatale gezondheid 2022 (Santé périnatale en Wallonie [3], Santé périnatale en Région bruxelloise [4], Perinatale gezondheid in Vlaanderen [5])
Er is niet genoeg bekend over de impact van endometriose en PCOS in België
Vrouwen die lijden aan endometriose en polycysteus ovarium syndroom (PCOS) kunnen invaliderende symptomen ervaren die vaak verkeerd gediagnosticeerd of niet herkend worden, wat leidt tot een impact op hun levenskwaliteit en onderbehandeling. Er zijn momenteel geen gegevens beschikbaar over de epidemiologie van endometriose of PCOS in België en beide zijn risicofactoren voor onvruchtbaarheid en andere aandoeningen.
Over het algemeen is de maternale en perinatale gezondheid in België goed, maar ongelijkheden blijven bestaan
Vrouwen in België hebben toegang tot hoogwaardige maternale gezondheidszorg gericht op moeders, wat wordt weerspiegeld in een laag neonataal sterftecijfer van 3,2 per 1000 levendgeborenen in 2020. Toch hebben vrouwen met de Marokkaanse, Afrikaanse en Turkse nationaliteit die in België wonen gemiddeld slechtere maternale en perinatale gezondheidsresultaten, waaronder een perinatale sterfte die 80% hoger ligt dan bij vrouwen met de Belgische nationaliteit. Bovendien ontbreken in België gegevens over de prevalentie en de gevolgen van postnatale depressie (PPD).
Slechte geestelijke gezondheid komt ook voor bij vrouwen op volwassen leeftijd
De resultaten van vrouwen op het gebied van geestelijke gezondheidsindicatoren zijn vaker slechter dan die van mannen. De hogere prevalentie van angst- en depressieve stoornissen bij vrouwen kan worden verklaard door verschillende biologische, maatschappelijke en gezondheidszorg-gerelateerde factoren. Over het algemeen maken vrouwen vaker dan mannen gebruik van gezondheidsdiensten voor geestelijke gezondheidsproblemen. Vrouwen hebben meer behoefte aan psychologische ondersteuning, maar hebben ook meer onvervulde behoeften op het gebied van geestelijke gezondheid. Het sterftecijfer door zelfdoding is lager voor vrouwen dan voor mannen in België, maar behoort tot de hoogste in Europa.
Vrouwen hebben een betere gezondheid op het werk dan mannen, maar hebben op het vlak van preventie een gerichte aanpak nodig
Er blijven genderverschillen bestaan in het soort beroep dat vrouwen en mannen in België uitoefenen en of en hoe ze voor dat werk worden betaald. Deze verschillen kunnen een brede impact hebben op de gezondheid. Een Europees onderzoek toonde aan dat vrouwen in België een slechtere mentale gezondheid, meer musculoskeletale aandoeningen en meer geweld op het werk ervaren dan mannen. Er is vooruitgang geboekt bij het opzetten van monitoringprojecten voor de gezondheid van werknemers in België, maar de informatie per geslacht is vaak gefragmenteerd of onvolledig. Vrouwen zijn bijvoorbeeld ondervertegenwoordigd in de Belgische Fonds voor Beroepsziekten, waardoor beroepsziekten of aarbeidsletsels bij vrouwen weinig zichtbaar zijn in de administratieve gegevens.
5. De gezondheid van vrouwen tijdens late volwassenheid
Symptomen van de perimenopauze worden in België onderbehandeld en kunnen een negatieve impact hebben op de levenskwaliteit en het ziekterisico
Er bestaan geen exacte schattingen van de ziektelast als gevolg van de perimenopauze, maar verschillende aandoeningen en symptomen worden geassocieerd met deze overgang zoals slapeloosheid, zich uitgeput voelen, depressieve stemming en een lagere zelfgerapporteerde gezondheid. Verbetering van de levenskwaliteit van vrouwen in de perimenopauze is mogelijk via hormoonvervangingstherapie en symptoombehandeling. Gebrek aan bewustzijn en eventuele taboes kunnen vrouwen echter beperken in het zoeken naar zorg. Een overkoepelende samenwerking van verschillende sectoren en de bredere samenleving kan helpen bij het opheffen van taboes rond de menopauze en zorgen voor toegang tot zorg en behandeling.
Hart- en vaatziekten treffen veel vrouwen en er is ruimte voor verbetering in het begrijpen van en het handelen op risicofactoren voor hart- en vaatziekten bij vrouwen
In België zijn, uitgezonderd tijdens de COVID-19 pandemie periode, hart- en vaatziekten al jarenlang de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen. Eén op drie geregistreerde hartaanvallen in België komt voor bij vrouwen. Ze hebben een hoger risico op hart- en vaatziekten (deels te wijten aan hormonale verschuivingen tijdens de menopauze). Vrouwen met hart- en vaatziekten hebben vaak ook minder symptomen dan mannen.
Kankerscreening verschilt per gewest in België
Borstkanker en baarmoederhalskanker komen beide veel voor bij vrouwen in België en vroegtijdige opsporing kan de overlevingskans van een vrouw vergroten. De screeningdekking voor borstkanker-, baarmoederhalskanker- en colorectale kanker is hoger in het Vlaamse Gewest in vergelijking met het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Een groot deel van de baarmoederhalskankers wordt veroorzaakt door seksuele overdracht van het humaan papillomavirus (HPV) en vaccinatie is een doeltreffende preventiestrategie gebleken. Vaccinatie tegen HPV is gratis voor adolescente jongens en meisjes tot 18 jaar. De vaccinatiegraad blijft echter te laag en er is meer werk nodig om de vacinatiegraad uit te breiden.
6. De gezondheid van vrouwen op latere leeftijd
Vrouwen leven langer dan mannen, maar zullen een groter deel van die bijkomende jaren in slechte gezondheid doorbrengen
Oudere vrouwen worden geconfronteerd met unieke en meervoudige gezondheidsuitdagingen. Omdat vrouwen langer leven dan mannen, zijn ze meer blootgesteld aan leeftijdgerelateerde gezondheidsproblemen. Oudere vrouwen hebben vooral te maken met verhoogde kwetsbaarheid, multimorbiditeit en dementie. Daarnaast hebben bepaalde aandoeningen een hogere prevalentie bij vrouwen van 65 jaar en ouder, zoals musculoskeletale aandoeningen en urine-incontinentie.
Oudere vrouwen lopen een bijzonder risico op vallen en osteoporose, wat leidt tot botbreuken die hun levenskwaliteit aantasten
Vallen en osteoporose zijn de belangrijkste oorzaken van botbreuken bij oudere vrouwen. Osteoporose komt vooral voor bij vrouwen na de menopauze en leidt tot botverlies, waardoor het risico op breuken toeneemt. De prevalentie van osteoporose was bijna tien keer hoger bij vrouwen van 55 jaar en ouder (13%) dan bij mannen (1,8%) en houdt verband met veranderingen in botdichtheid door de menopauze. Het verschil tussen vrouwen en mannen kan worden verklaard door een onderdiagnose van osteoporose bij mannen. Daarnaast zijn valpartijen een belangrijke oorzaak van mortaliteit en morbiditeit op latere leeftijd. In België worden meer valpartijen geregistreerd bij vrouwen dan bij mannen. Er zijn een aantal maatregelen mogelijk om vallen te voorkomen en deze interventies werken het best met een holistische en gecoördineerde aanpak.
Bron: Belgisch gezondheidsenquête [6]
Vrouwen hebben meer kans om de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen dan mannen en er bestaat geen adequate behandeling
Van de geschatte 23.370 gevallen van Alzheimer en dementie in België in 2020, zijn 60% vrouwen. Dit is deels te wijten aan hun langere levensverwachting, maar onderzoek doet vermoeden dat verschillen in het immuunsysteem en de overgang naar de menopauze ook een rol zouden kunnen spelen. In 2020 waren de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie de eerste doodsoorzaak bij vrouwen na COVID-19, terwijl het de 5e doodsoorzaak was bij mannen. Er is dringend meer onderzoek nodig naar de preventie en behandeling van de ziekte van Alzheimer en dementie, evenals een groter bewustzijn van de invloed van risicofactoren zoals alcoholgebruik, lichamelijke inactiviteit, slechte voeding en tabaksgebruik.
7. Lees meer
Ontdek het volledige rapport in het Engels
Referenties
- HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles, ULB, 2018. https://sipes.esp.ulb.be/
- HBSC Vlaanderen, UGent, 2018. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/
- Santé périnatale en Wallonie, CEPIP, 2022. https://www.cepip.be/rapport-bw.php?LG=fr
- Santé périnatale en Région bruxelloise, CEPIP, 2022. https://www.cepip.be/rapport.php?LG=fr
- Perinatale gezondheid in Vlaanderen, UGent, 2022. https://biblio.ugent.be/publication/01HFXKVPK9MHYJSMCV7GYX3VGE
- HIS - Gezondheidsenquête, Sciensano, 2013-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Gezondheid van vrouwen, Health Status Report, 29 Apr 2024, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/gezondheid-van-vrouwen