Geestelijke gezondheid bij adolescenten

1. Kernboodschappen

2. Subjectieve gezondheid

Jongens rapporteren vaker een uitstekende subjectieve gezondheid

In 2018 rapporteerden 35% van de adolescente jongens en 24% van de adolescente meisjes tussen 11 en 18 jaar een uitstekende subjectieve gezondheid te hebben in België. Naarmate ze ouder worden, verklaren minder leerlingen, waarvan vooral meisjes, dat ze in uitstekende gezondheid verkeren. Voor jongens daalde dit aantal tussen 11 en 18 jaar van 39% naar 31% en voor meisjes daalde dit aantal van 33% naar 16%.

Geen verschil tussen de gemeenschappen voor het aantal jongeren met uitstekende subjectieve gezondheid

Er is geen duidelijk verschil in subjectieve gezondheid tussen de Vlaamse en Franse gemeenschap. Het aandeel jongens die hun gezondheid als uitstekend ervaren was iets hoger in de Franse gemeenschap (36% vs 34%) en bij de meisjes was het aandeel iets hoger in de Vlaamse gemeenschap (25% vs 24%).

De Vlaamse Gemeenschap kent een belangrijke kloof in subjectieve gezondheid tussen gezinnen met een laag en hoog niveau van welvaart

Er is een belangrijke relatie tussen een hoge gezinswelvaart en het rapporteren van een uitstekende gezondheid bij 15-jarige adolescenten in de Vlaamse Gemeenschap. Jongens en meisjes uit de meest welgestelde gezinnen gaven respectievelijk 1,7 keer en 2,0 keer meer aan in uitstekende gezondheid te verkeren dan jongeren uit de minst welvarende gezinnen. In de Franse Gemeenschap werd een gradiënt van familiale rijkdom enkel waargenomen bij meisjes, waarbij meisjes uit beter gesitueerde gezinnen 1,2 keer vaker een uitstekende gezondheid rapporteerden dan meisjes uit minder welgestelde gezinnen.

Er werden ook enkele significante verschillen tussen gemeenschappen waargenomen volgens de familievermogensgroep: bij de lage welvaartsgezinnen gaven jongens uit de Franse Gemeenschap 1,6 keer meer aan dat ze in een uitstekende gezondheid verkeren in vergelijking met jongens uit de Vlaamse Gemeenschap. Zowel bij de lage als bij de hoge welvaartsgezinnen gaven meisjes uit de Franse Gemeenschap respectievelijk 2,5 en 1,5 keer meer aan om in een uitstekende gezondheid te verkeren in vergelijking met meisjes uit de Vlaamse Gemeenschap.

België scoort slechter dan het EU-15 gemiddelde voor subjectieve gezondheid in 2018

Uit het internationale HBSC-rapport van 2018 blijkt dat binnen de EU-15 landen 34% van de 15-jarige jongens en 21% van de 15-jarige meisjes hun gezondheid als uitstekend beoordeelden. Dit percentage varieert tussen de verschillende landen van 19% tot 53% voor jongens en 12% tot 53% voor meisjes. Met 33% van de 15-jarige Belgische jongens en 18% van de 15-jarige Belgische meisjes die hun gezondheid als uitstekend beoordelen, scoort België minder goed in vergelijking met het EU-15 gemiddelde.

3. Zelf-gerapporteerde symptomen  

Belgische jongeren rapporteren vooral slaapproblemen, zich nerveus voelen en zich prikkelbaar voelen

In 2018 waren voor alle adolescenten van 11 tot 18 jaar de meest gerapporteerde symptomen slaapproblemen (29% voor jongens, 36% voor meisjes), zich nerveus voelen (24% voor jongens, 32% voor meisjes) en zich prikkelbaar voelen (19% voor jongens, 28% voor meisjes). Daarentegen waren duizeligheid, hoofdpijn en buikpijn de minst vaak gerapporteerde symptomen.

Meisjes rapporteerden vaker dat ze deze symptomen meer dan één keer per week ervaarden, maar de rangschikking volgens meest gerapporteerde symptomen is dezelfde bij meisjes en jongens.

Het aantal gerapporteerde symptomen neemt (vooral bij meisjes) toe met de leeftijd 

Bij meisjes komen verschillende symptomen veel vaker voor op 15-jarige leeftijd dan op 11-jarige leeftijd. Zich nerveus voelen neemt toe van 21% tot 34%, zich prikkelbaar voelen van 18% tot 32%, zich neerslachtig voelen van 15% tot 26%, rugpijn van 10% tot 19%, hoofdpijn van 12% tot 22% en zich duizelig voelen van 8% tot 14%. Maagpijn bleef min of meer stabiel en slaapproblemen namen consistent af met de leeftijd.

Bij jongens kwam rugpijn vaker voor op 15-jarige leeftijd dan op 11-jarige leeftijd, net als nervositeit, geïrriteerdheid en duizeligheid. Slaapproblemen komen opvallend minder vaak voor naarmate jongeren ouder worden, waarbij het aandeel slaapproblemen daalt van 33% op 11-jarige leeftijd naar 24% op 15-jarige leeftijd. Het aantal jongeren dat maagpijn rapporteerd neemt eveneens af met de leeftijd.

Jongeren uit de Franse Gemeenschap rapporteren meer symptomen

Jongens en meisjes uit de Franse gemeenschap rapporteren vaker symptomen. Het verschil tussen de Franse en Vlaamse Gemeenschappen is groter bij meisjes dan bij jongens, vooral voor slaapproblemen, zich nerveus voelen en zich neerslachtig voelen.

Kinderen uit minder welvarende gezinnen rapporteren meer symptomen

In de Franse Gemeenschap rapporteerden in 2018 15-jarige jongens uit gezinnen met een laag welvaartsniveau vaker dat ze zich nerveus (30% vs. 22%) en prikkelbaar (24% vs. 12%) voelden dan jongens uit gezinnen met een hoog welvaartsniveau. In de Vlaamse Gemeenschap was er geen duidelijk verband tussen het rapporteren van psychosomatische symptomen bij jongens en de welvaart binnen het gezin.

In beide gemeenschappen was het percentage meisjes dat zich prikkelbaar voelde hoger in gezinnen met een lage welvaart (gemiddeld 26%) in vergelijking met gezinnen met een hoge welvaart (gemiddeld 18%). Hetzelfde patroon kon worden geconstateerd voor zich neerslachtig voelen (24% in gezinnen met lage welvaart en 14% in gezinnen met hoge welvaart). Daarnaast rapporteerden meisjes uit minder welvarende gezinnen vaker hoofdpijn ten opzicht van meisjes uit welvarende gezinnen (18% vs. 13%) in beide gemeenschappen, hoewel het verschil niet statistisch significant was voor die uit de Franse gemeenschap.

België kent hetzelfde aantal jongeren met meervoudige gezondheidsklachten als het EU-15 gemiddelde in 2018

Uit het internationale HBSC-rapport van 2018 blijkt dat voor de EU-15 landen 30% van de 15-jarige jongens en 49% van de 15-jarige meisjes meer dan één keer per week meerdere gezondheidsklachten rapporteerden (MHC - multiple health complaints). Dit aandeel varieert van 19% tot 44% voor jongens en 40% tot 75% voor meisjes. Met 30% van de 15-jarige Belgische jongens en 50% van de 15-jarige Belgische meisjes die meer dan één keer per week meerdere gezondheidsklachten rapporteerden, scoort België vergelijkbaar met het Europese gemiddelde voor jongens en scoort het iets onder het EU-gemiddelde voor meisjes.

4. Levenstevredenheid

Jongens zijn meer tevreden met hun leven dan meisjes

In 2018 gaven 92% van de Belgische adolescente jongens aan dat ze matig tot zeer tevreden waren met hun leven. Voor de Belgische adolescente meisjes bedroeg dit percentage 87% in 2018. Het percentage van jongens dat rapporteerde matig tot zeer tevreden te zijn varieert weinig met de leeftijd, maar voor meisjes is er een sterke daling tussen 11 en 16 jaar, waarna er opnieuw een lichte stijging is op 17- en 18-jarige leeftijd.

Belgische adolescenten waren meer tevreden met hun leven in 2018 dan in 2014

In beide gemeenschappen steeg het aandeel jongens dat verklaart matig tot zeer tevreden te zijn met hun leven tussen 2014 en 2018 (van 88% naar 91% voor de Franse Gemeenschap en van 91% naar 95% voor de Vlaamse Gemeenschap). In de Vlaamse Gemeenschap steeg het aandeel meisjes dat matig tot zeer tevreden is met hun leven tussen 2014 (85%) en 2018 (91%), terwijl het in de Franse Gemeenschap stabiel bleef.

Voor zowel jongens als meisjes was het aandeel adolescenten dat aangaf matig tot zeer tevreden te zijn met hun leven hoger in de Vlaamse Gemeenschap dan in de Franse Gemeenschap.

Jongeren uit welgestelde gezinnen hebben een hogere levenstevredenheid

15-jarige jongeren uit beide Gemeenschappen rapporteren over het algemeen hogere levenstevredenheidsscore wanneer ze leven binnen gezinnen met een hogere welvaart. Het grootste verschil tussen deze groepen was merkbaar bij adolescenten uit de Vlaamse Gemeenschap met een gemiddeld verschil in tevredenheidsscore van 0,6 punten (bij meisjes en jongens). Wanneer we in de berekening van de cijfers rekening houden met het welvaartsniveau van het gezin waren er in beide Gemeenschappen geen merkwaardige verschillende tussen jongens en meisjes.

België scoort hoog voor levenstevredenheid onder EU-15 landen 

Het internationaal HBSC rapport uit 2018 onthult dat voor de EU-15 landen de gemiddelde levenstevredenheidsscore voor 15-jarigen jongens 7,5 bedroeg en voor 15-jarigen meisjes 7,1 bedroeg. De levenstevredenheid binnen de EU-15 landen varieert van 6,7 tot 7,9 voor jongens en van 6,7 tot 7,4 voor meisjes. Met een gemiddelde levenstevredenheidsscore van 7,6 voor 15-jarige Belgische jongens en 7,2 voor 15-jarige Belgische meisjes scoort België beter dan het EU-15 gemiddelde.

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HBSC Franse Gemeenschap

HBSC Vlaanderen

Achtergrond

Volgens de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) kreeg één op de zeven 10- tot 19-jarigen in 2021 te maken met een psychische stoornis, goed voor 13% van de wereldwijde ziektelast in deze leeftijdsgroep [4]. Depressie, angst- en gedragsstoornissen behoren tot de belangrijkste oorzaken van ziekte en verminderde levenskwaliteit onder adolescenten. Wanneer de geestelijke gezondheidsproblemen bij adolescenten niet worden aangepakt, kan dit gevolgen hebben wanneer zij volwassen worden met een verminderde levenstevredenheid tot gevolg [4].

De laatste schattingen van UNICEF geven aan dat in België meer dan 16,3% van de jongeren tussen 10 en 19 jaar gediagnosticeerd werd met een geestelijke stoornis volgens de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie [5]. Deze schattingen geven vermoedelijk alleen het topje van de ijsberg weer, omdat veel kinderen niet gediagnosticeerd worden en de COVID-19 pandemie enorme bezorgdheid heeft gewekt over het welzijn van jongeren.

Op 30 maart 2015 keurde de Interministeriële Conferentie voor Volksgezondheid (IMC) de "Gids voor een nieuw beleid voor geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en jongeren" goed [6]. Vrijwel onmiddellijk werden 11 netwerken opgezet, die zich richten op kinderen en jongeren binnen hun actiegebied. Een netwerk biedt een uitgebreid en geïntegreerd pakket van diensten aan voor alle kinderen en jongeren tussen 0 en 23 jaar met psychische en/of psychiatrische problemen. Het doel is om zo snel en continu mogelijk in te spelen op de behoeften van deze jongeren en kinderen binnen hun specifieke context [6].

Hoewel er zich in België netwerken ontwikkelen die ondersteuning bieden aan jongeren op het vlak van geestelijke gezondheid, zijn er tot op heden relatief weinig nationale studies die representatieve schattingen kunnen geven over de geestelijke gezondheid van kinderen. Vooral bij de jongste leeftijdsgroepen ontbreken zulke studies. In 2018 breidde de Belgische gezondheidsenquête (HIS) [7] voor het eerst uit door het toevoegen van een thema rond de geestelijke gezondheidsproblemen bij kinderen. Voor het eerst werden op basis van de HIS nieuwe inzichten aangeleverd over dit onderwerp. De HBSC-enquêtes (Health Behaviour in School-aged Children) leveren momenteel de meeste informatie over het psychische welzijn van Belgische jongeren tussen 11 en 18 jaar.

Daarom gebruikten we de HBSC-enquêtes om de volgende drie aspecten van het mentaal welzijn van adolescenten in België te beschrijven:  

• Subjectieve gezondheid, met een schatting van het aantal jongeren dat hun gezondheid als uitstekend beschouwt.
• Zelf gerapporteerde symptomen, met een lijst van 8 symptomen en hun aantal.
• Levenstevredenheid, met een schatting van hoe tevreden jongeren zijn met hun leven op basis van de Cantril-schaal

Definities

Gezinswelvaart

HBSC gebruikt een alternatieve meting, de Family Affluence Scale (FAS), die jongeren vraagt naar materiële bezittingen in het huishouden met een beoordeling van zes items. De antwoorden worden gescoord en opgeteld tot een HBSC FAS-overzichtsscore, waarvan is aangetoond dat het een geldige indicator is van relatieve welvaart. De welvaartsscore wordt vervolgens gebruikt om groepen jongeren te identificeren in de laagste 20% (lage welvaart), de middelste 60% (gemiddelde welvaart) en de hoogste 20% (hoge welvaart).

Levenstevredenheid

In de Belgische HBSC-studies wordt de levenstevredenheid van adolescenten gemeten met de Cantril-schaal. De schaal loopt van 0 tot 10, waarbij de waarde 10 staat voor "het best mogelijke leven" en de waarde 0 voor "het slechtst mogelijke leven". Volgens het internationale protocol van het HBSC-onderzoek werden adolescenten met een score tussen 6 en 10 beschouwd als matig tot zeer tevreden met hun leven.

Meervoudige gezondheidsklachten (MHC)

Adolescenten die minstens twee van de acht opgesomde symptomen met een frequentie van minstens wekelijks rapporteerden, werden geclassificeerd als personen met meervoudige gezondheidsklachten.

Subjectieve gezondheid

De subjectieve gezondheid van schoolgaande jongeren werd beoordeeld aan de hand van de vraag: "Zou je zeggen dat je gezondheid ... is". Er werden vier antwoordcategorieën voorgesteld: "uitstekend", "goed", "tamelijk goed" en "niet erg goed". Studenten die hun gezondheid als "tamelijk goed" of "niet erg goed" beoordeelden, werden geacht een negatieve perceptie te hebben van hun gezondheid. 

Zelfgerapporteerde symptomen (psychosomatisch symptoom)

Symptomen veroorzaakt door stress en zorgen, eerder dan door een fysiek probleem zoals een infectie. Deze indicator van de HBSC bevat een lijst van acht symptomen waarvoor adolescenten gevraagd werden aan te geven hoe vaak ze die de afgelopen zes maanden hebben ervaren. Er werden vijf frequentiecategorieën gegeven, variërend van "ongeveer elke dag" tot "zelden of nooit".

References

1. HBSC Fédération Wallonie-Bruxelles, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
2. HBSC Vlaanderen, UGent, 2018. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/ 
3. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data, WHO Regional Office for Europe, 2020. https://www.who.int/europe/health-topics
4. Mental health of adolescents. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health/
5. Rapport des enfants et des jeunes. https://www.unicef.be/sites/default/files/2022-06/Rapport%20What%20do%20you%20think%202022%20FR%20LR.pdf/
6. Networks in mental healthcare for children and young people. https://www.healthybelgium.be/en/key-data-in-healthcare/mental-healthcare/mental-healthcare-for-children-and-young-people/organisation-of-the-care-offering-for-children-and-young-people/networks-in-mental-healthcare-for-children-and-young-people/
7. https://www.sciensano.be/fr/projets/enquete-de-sante

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Geestelijke gezondheid: Geestelijke gezondheid bij adolescenten, Health Status Report, 11 Aug 2023, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/geestelijke-gezondheid/geestelijke-gezondheid-bij-adolescenten