Zelfmoordgedrag

1. Kernboodschappen

2. Zelfmoordgedrag vanaf 2020

Suïcidale gedachten blijven zeer hoog bij jonge vrouwen (18-29 jaar)

In november 2023 verklaart 10% van de mensen dat ze in de afgelopen 12 maanden serieus zelfmoord hadden overwogen. Het aantal jonge vrouwen (18-29 jaar) dat suïcidale gedachten heeft gehad, is sinds februari 2023 met 30% gestegen tot 23%.

In november 2023 melden 0,6% van de mensen aan dat ze in de afgelopen 12 maanden een zelfmoordpoging hebben gedaan.

3. Zelfmoordgedachten

Vrouwen van middelbare leeftijd rapporteren vaker suïcidale gedachten

In 2018 had in België 14% van de bevolking met een leeftijd van 15 jaar en ouder minstens één keer in hun leven zelfmoord plegen ernstig overwogen; binnen deze groep had één op de drie (of 4,3% van de totale bevolking) de afgelopen 12 maanden nagedacht over zelfmoord. Meer vrouwen (16%) dan mannen (12%) rapporteerden zelfmoordgedachten in hun leven, terwijl er geen geslachtsverschillen waren in zelfmoordgedachten het afgelopen jaar (4,4% bij vrouwen versus 4,2% bij mannen). Mensen van 65 jaar en ouder rapporteerden minder vaak zelfmoordgedachten in hun leven of in het afgelopen jaar dan mensen jonger dan 64 jaar. Vrouwen in de leeftijdsgroep van 45-54 jaar hadden een bijzonder hoge prevalentie.

Er worden geen duidelijke trends in suïcidale gedachten waargenomen

Het percentage mensen dat in de afgelopen 12 maanden (en ook ooit tijdens hun leven) zelfmoord heeft overwogen, lag in 2018 lager dan in 2013, maar het aandeel is nog steeds hoger dan de waarden die in 2008 zijn waargenomen (deze verschillen zijn evenwel niet significant).

Suïcidale gedachten komen vaker voor in het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest

Zelfmoordgedachten ooit in het leven kwamen vaker voor in het Waalse Gewest (16%) dan in het Vlaamse Gewest (13%); zelfmoordgedachten in het afgelopen jaar kwamen vaker voor in het Waalse Gewest (5,9%) en in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (5,1%) dan in het Vlaamse Gewest (3,3%). De prevalentie van zelfmoordgedachten nam in the Vlaamse Gewest af tussen 2013 en 2018, terwijl het in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en in het Waalse Gewest relatief stabiel bleef.

Zelfmoordgedachten komen vaker voor in de laagst opgeleide groep

Zelfmoordgedachten (ooit in het leven en in het afgelopen jaar) zijn gekoppeld aan het opleidingsniveau. Mensen uit de laagst opgeleide groep hadden 1,5 keer meer kans op zelfmoordgedachten ooit in hun leven, en 2,5 meer kans op zelfmoordgedachten in het afgelopen jaar, in vergelijking met mensen uit de hoogst opgeleide groep.

4. Zelfmoordpogingen

Meer vrouwen ondernemen een zelfmoordpoging

In 2018 meldde 4,3% van de bevolking van 15 jaar en ouder in België een zelfmoordpoging te hebben ondernomen tijdens hun leven; 0,2% meldde een zelfmoordpoging te hebben ondernomen in het afgelopen jaar. Meer vrouwen (5,4%) dan mannen (3,1%) ondernamen tijdens hun leven en in het afgelopen een zelfmoorpoging (0,3% bij vrouwen en 0,2% bij mannen). De prevalentie van zelfmoordpogingen ooit in het leven was hoger bij mensen tussen 35 en 54 jaar. Jongere mensen (15-24 jaar) en 45-54 jaar rapporteerden vaker een zelfmoordpoging in het afgelopen jaar.

Trends in zelfmoordpogingen zijn stabiel

De trends in de prevalentie van levenslange zelfmoordpogingen zijn relatief stabiel in België en zijn gewesten. Zelfmoordpogingen nemen tussen 2013 en 2018 af bij mannen en vrouwen in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, maar dit verschil was niet significant.

Suïcidepogingen komen vaker voor in het Waalse Gewest

Mensen uit het Waalse Gewest ondernamen vaker een zelfmoordpoging (6%) in vergelijken met mensen uit het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (4,2%) en het Vlaamse Gewest (3,3%).

Suïcidale pogingen komen vaker voor in de laagst opgeleide groep

Het aantal ondernomen zelfmoordpogingen (ooit in het leven en in het afgelopen jaar) verschilt naargelang het opleidingsniveau. Mensen uit de hoogst opgeleide groep ondernamen minder vaak een zelfmoordpoging dan mensen uit de lager opgeleide groepen.

5. Overlijdens door zelfdoding

Het aantal sterfgevallen door zelfdoding is gedaald tot 1.641 in 2021

In 2021 daalde het aantal sterfgevallen door zelfdoding in België tot 1.641 (tegenover 1.736 in 2020). Er waren meer sterfgevallen door zelfdoding bij mannen (1174) dan bij vrouwen (467). Het hoogste aantal zelfdodingen deed zich voor in de leeftijdsgroep van 45-64 jaar. Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting vanwege de beperkingen vermeld in de “context”.

Het sterftecijfer door zelfdoding is hoger bij mannen

Het voor leeftijd gecorrigeerde zelfmoordsterftecijfer bedroeg 14,3 (per 100.000) in 2021 in België. Het was 2,6 keer hoger voor mannen (21,3) dan voor vrouwen (8,0).

Zelfmoordsterftecijfers per leeftijdsgroep worden samengevoegd over een periode van 3 jaar om sprongen door kleine aantallen te voorkomen. Op alle leeftijden zijn zelfmoordsterftecijfers hoger voor mannen dan voor vrouwen. De zelfmoordcijfers zijn het hoogst bij mannen boven de 85 jaar en bij vrouwen tussen de 45 en 64 jaar.

Een aanzienlijk deel van alle sterfgevallen bij jongeren is het gevolg van zelfmoord 

Het aandeel sterfgevallen ten gevolge van zelfmoord per leeftijdsgroep vertegenwoordigt het relatieve belang van zelfmoord in alle sterfgevallen binnen elke leeftijdsgroep. Hierbij wordt het deel van zelfmoord per leeftijdsverdeling op een andere manier berekent omdat de noemer alle sterfgevallen in een bepaalde leeftijdsgroep weergeeft. Dit aantal wordt veel groter naarmate de leeftijdscategorie hoger is, terwijl de noemer van de percentages (aantal mensen in een bepaalde leeftijdsgroep) kleiner wordt op oudere leeftijd.

Zelfdoding is verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen bij jongeren: bijna 27% van de sterfgevallen bij mannen en vrouwen tussen 15 en 24 jaar is het gevolg van zelfdoding. Zelfmoordsterfte vertegenwoordigen 24% van de sterfgevallen bij mannen van 25-44 jaar en 13% bij vrouwen van 25-44 jaar.

Door de toename van het aantal sterfgevallen als gevolg van bijkomende oorzaken op hogere leeftijden, neemt het aandeel sterfgevallen door zelfmoord af met de leeftijd.

Trends in sterfgevallen door zelfdoding moeten samen met sterfte door onbepaalde intentie worden geanalyseerd

Tussen 2011 en 2021 is het sterftecijfer door zelfdoding voor zowel mannen als vrouwen met 26% gedaald. Als we zelfmoorden echter samenvoegen met sterfgevallen die verband houden met gebeurtenissen met onbepaalde intentie, zien we een kleinere daling van 8% voor zowel mannen als vrouwen.

Het aantal sterfgevallen door zelfdoding daalt in alle gewesten

Tussen 2011 en 2021 daalde de voor leeftijd gecorrigeerde zelfmoordsterfte bij mannen met 27% in het Vlaamse Gewest en met 22% in het Waalse Gewest. Bij vrouwen ligt het sterftecijfer over de hele periode op een veel lager niveau dan bij mannen in alle gewesten. Tussen 2011 en 2021 daalden ze met 22% in het Vlaamse Gewest en met 32% in het Waalse Gewest. 

Bij het samenvoegen van zelfmoord met gebeurtenissen van onbepaalde intentie, zijn deze dalingen meer genuanceerd of zelfs afwezig in het Vlaamse Gewest.

Tussen 2020 en 2021 daalden de voor leeftijd gecorrigeerde sterftecijfers in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, stagneerden ze in het Waalse Gewest, daalden ze bij mannen en stagneerden ze bij vrouwen in het Vlaamse Gewest.

Het hoge zelfdodingcijfer in België moet met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd

België heeft het hoogste zelfmoordcijfer onder vrouwen en het op één na hoogste onder mannen. De percentages zijn 1,4 keer hoger voor mannen en 1,7 keer hoger voor vrouwen dan het gemiddelde voor de EU-14 landen. Internationale vergelijking van sterftecijfers door zelfdoding moet echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, aangezien verschillen in sociaal-culturele context en gegevenskwaliteit de vergelijkbaarheid tussen landen moeilijk maken. Deze waarschuwing mag echter niet dienen om de problematisch hoge zelfmoordcijfers van België te minimaliseren.

6. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

Statbel — Doodsoorzaken
SPMA: Standardized Procedures for Mortality Analysis
HISIA: Health Interview Survey Interactive Analysis

Achtergrond

Zelfmoord en zelfmoordpogingen zijn belangrijke maatschappelijke en volksgezondheidskwesties. Ze hebben een rimpeleffect op families, vrienden, collega's, gemeenschappen en de samenleving in het algemeen. Zelfmoord vindt plaats gedurende de hele levensduur en was wereldwijd de tweede belangrijkste doodsoorzaak onder de 15-29-jarigen in 2016. Zelfmoord is te voorkomen en de preventie ervan heeft door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) prioriteit gekregen als een wereldwijd doelwit. Zelfmoordpreventie is ook opgenomen als indicator in de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG's) [8]. Om op effectieve wijze zelfmoordpreventiestrategieën te ontwikkelen, is een efficiënte monitoring van zelfmoord en identificatie van specifieke risicogroepen nodig.

Zelfmoordgedachten hebben nooit slechts één oorzaak, maar ontstaan door een wisselwerking van risico- en beschermende factoren. Deze risicofactoren zijn altijd een combinatie van biologische, psychologische, sociale en psychiatrische risicofactoren. Zelfmoordgedachten evolueren ook niet lineair, maar met ups en downs. Aan een zelfmoord gaat altijd een heel proces vooraf [9]. De grootste risicofactor voor zelfmoord is een eerdere poging tot zelfmoord [10]. De huidige COVID-19-crisis heeft belangrijke gevolgen voor de geestelijke gezondheid van de bevolking en heeft een negatieve invloed op enkele van de risicofactoren die verband houden met zelfmoord.

Om dit complexe fenomeen te begrijpen, gebruiken we verschillende indicatoren:

• Zelfmoordgedachten, die een belangrijke risicofactor zijn voor toekomstige zelfmoordpoging en belangrijk voor preventie.
• Zelfmoordpogingen, die een belangrijke risicofactor zijn voor fatale zelfmoord en een belangrijk moment om de persoon te helpen [11,16].
• Zelfdodingen: we rapporteren het aantal sterfgevallen, het sterftecijfer en het aandeel van de totale sterfgevallen als gevolg van zelfmoord op een bepaalde leeftijd. Aangezien zelfdodingen vaak slecht worden geclassificeerd, worden deze cijfers waarschijnlijk onderschat [12-15]. Misclassificaties kunnen optreden wanneer de exacte doodsoorzaak onbekend is (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'onbekende oorzaak'); wanneer de bedoeling niet duidelijk is (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'dood door onbepaalde bedoeling'); of wanneer de bedoeling verkeerd wordt beoordeeld (zelfmoord kan dus worden geclassificeerd als 'ongevallen' of 'moorden'). Het kan ook zijn dat de arts het noemen van zelfmoord vermijdt om het gezin te beschermen tegen verschillende problemen (verzekering, administratie, religie, ...). Bovendien kunnen administratieve procedures tot verkeerde classificaties leiden. In Brussel bijvoorbeeld, slaagde het parket er in het verleden niet altijd in om alle gewelddadige sterfgevallen (zelfmoorden, moorden) te beoordelen, wat leidde tot een onderrapportage van zelfmoorden die vervolgens werden geclassificeerd als gewelddadige sterfgevallen door onbepaalde intentie [11]. Bovendien verschillen de redenen voor een verkeerde classificatie sterk van land tot land, wat de interpretatie van internationale vergelijkingen beperkt. Om deze problemen bij de interpretatie van trends gedeeltelijk te verminderen, presenteren we, naast de zelfmoordsterfte, ook sterftecijfers die zelfmoorden (codes X60-X84; Y87.0) en gebeurtenissen met een onbepaalde intentie (codes Y10-Y34; Y87.2) groeperen.

Eerst geven we een overzicht van zelfmoordgedachten en -pogingen tijdens de COVID-19-crisis op basis van de gegevens die zijn verzameld via de online COVID-19-gezondheidsenquêtes. Vervolgens gaan we dieper in op de zelfmoordgedachten en -pogingen op basis van de eerdere gezondheidsenquêtes. Ten slotte kijken we naar de patronen en trends in overlijdens door zelfdoding.

Definities

EU-14

De EU-14 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-14 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben. Opmerking: het Verenigd Koninkrijk is sinds 2020 niet mee opgenomen in de internationale vergelijking.

Voor leeftijd gecorrigeerde prevalentie

De meeste indicatoren zijn sterk geassocieerd met leeftijd. Aangezien de Belgische bevolking met de tijd vergrijst en er verschillen worden waargenomen binnen de gewesten en binnen opleidingsgroepen, worden de prevalenties gecorrigeerde voor leeftijd met een standaardpopulatie om vergelijkbaarheid mogelijk te maken.

Referenties

1. Zesde COVID-19-Gezondheidsenquête: Eerste resultaten. Depotnummer D/2021/14.440/29. Brussel: Sciensano; 2021. doi: 10.25608/r4f5-1365
2. Septième enquête de santé COVID-19 : résultats préliminaires. Deposit number D/2021/14.440/50. Brussels: Sciensano; 2021. doi: 10.25608/ht7a-8923
3. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°2, Brussel: Sciensano; 2023. https://www.sciensano.be/nl/biblio/bulletin-ndeg-2-belhealth-nl  
4. Belgisch Cohort Gezondheid en Welzijn (BELHEALTH) - Bulletin n°4, Brussel: Sciensano; 2024. https://www.sciensano.be/nl/biblio/bulletin-ndeg4-belhealth-nl     
5. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
6. Doodsoorzaken, Statbel. https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/sterfte-en-levensverwachting/doodsoorzaken
7. Eurostat. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/TPS00122/default/table?lang=en
8. WHO. Suicide in the world. https://www.who.int/publications-detail/suicide-in-the-world
9. 1813 zelfmoord. Oorzaken en suïcidaal proces. https://www.zelfmoord1813.be/feiten-en-cijfers/oorzaken-en-su%C3%AFcidaal-proces
10. WHO. Suicide. https://www.who.int/westernpacific/health-topics/suicide
11. Centre de prévention du suicide. LE SUICIDE UN PROBLEME MAJEUR DE SANTE PUBLIQUE Introduction à la problématique du suicide en Belgique Chiffres de 2014. Bruxelles, Belgique: Centre de prévention du suicide; 2017 Sep.
12. De Spiegelaere M, Wauters I, Haelterman E. Le suicide en Région de Bruxelles-Capitale: Situation 1998-2000. Brussels: Observatoire de la santé et du social de Bruxelles- Capitale; 2003.
13. Ohberg A, Lonnqvist J. Suicides hidden among undetermined deaths. Acta Psychiatr Scand. 1998.
14. Jougla E, Pequignot F, Chappert J, Rossollin F, Le TA, Pavillon G. [Quality of suicide mortality data]. RevEpidemiolSante Publique. 2002.
15. Moens GFG. The reliability of reported suicide mortality statistics: An experience from Belgium. Int J Epidemiol. 1985.
16. Gisle L, Drieskens S, Demarest S, Van der Heyden J. Gezondheidsenquête 2018: Geestelijke gezondheid. Brussel: Sciensano; 2020 Jan. Report No.: D/2020/14.440/3. https://www.sciensano.be/fr/biblio/gezondheidsenquete-2018-geestelijke-gezondheid

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Geestelijke Gezondheid: Zelfmoordgedrag, Health Status Report, 24 Apr 2024, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/geestelijke-gezondheid/zelfmoordgedrag