Vaccineerbare ziekten

1. Kernboodschappen

2. Epidemiologie van sommige vaccineerbare ziekten

Succesverhalen: geen polio of rubella meer in België

Poliomyelitis is een zeer besmettelijke virale ziekte. Het veroorzaakt milde of geen symptomen bij de meeste mensen, maar bij sommigen kan het leiden tot volledige verlamming of de dood. Na de introductie van het poliovaccin in 1956 is de incidentie van polio aanzienlijk afgenomen, en de gevallen werden zeldzaam na de invoering van de verplichte vaccinatie in 1967. Sinds 2002 wordt de Europese regio door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als poliovrij beschouwd. Momenteel is het risico op een epidemie in België laag dankzij de hoge vaccinatiegraad. 

België werd door de WHO gecertificeerd als rubella-vrij dankzij vaccinatie. Dit virus kan ernstige gevolgen hebben tijdens de zwangerschap, zoals doodgeborenen, aangeboren afwijkingen en het congenitaal rubellasyndroom (CRS). Het laatste autochtone geval van CRS in België dateert van 2007, en het laatste geïmporteerde geval van 2012. Echter, zolang deze virussen elders circuleren, blijven vaccinatie en monitoring noodzakelijk vanwege het risico op import.

Epidemieën van ziekten komen nog voor door immuniteitskloven in de bevolking  

Voor de meeste ziekten waartegen wordt gevaccineerd, is de incidentie sinds het begin van de systematische vaccinatie aanzienlijk afgenomen, maar er treden nog steeds epidemieën op. Ondervaccinatie van bepaalde groepen of geografische regio’s verhoogt het risico op epidemieën aanzienlijk. Zo was er in 2022 een difteriepandemie onder asielzoekers, een groep waar vaccinatie moeilijk blijft en de dekking te laag is [2].

In 2024 was er een grote mazelenepidemie, die voornamelijk ongevaccineerde schoolkinderen in Brussel trof. Dit benadrukt het belang van een hoge vaccinatiegraad in de gehele bevolking. 

Wijzigingen in de circulerende serogroepen van invasieve infecties vertraagt het succes van vaccinatiecampagnes 

Voor invasieve ziekten zoals meningitis en pneumokokkeninfecties bieden de huidige vaccins bescherming tegen bepaalde serogroepen/serotypes, maar niet tegen alle. Sinds de introductie van deze vaccins in België is de verspreiding van de in het vaccin opgenomen stammen aanzienlijk afgenomen. Er is echter een toename van andere stammen die niet gedekt worden door het vaccin in het vaccinatieschema. Deze epidemiologische ontwikkeling duidt niet op een falen van het vaccinatiebeleid – de totale incidentie blijft lager dan voor de invoering van vaccinatieprogramma’s. Het benadrukt echter de noodzaak om nieuwe vaccins te ontwikkelen en vaccinatieschema’s aan te passen. Bijvoorbeeld, het meningokokkenvaccin werd in 2023 gewijzigd, van MenC naar MenACWY, om drie extra serogroepen op te nemen na een toename van de serogroepen W en Y. 

3. Vaccinatiegraad

3.1. Vaccinatiegraad van kinderen jonger dan 2 jaar 

De vaccinatiegraad in België is hoog en stabiel in de tijd 

In België is de dekkingsgraad van 90% zoals vastgesteld door het Wereldgezondheidsorganisatie’s Wereld Vaccin Actie Plan (GVAP) [3] bereikt voor volledige primaire vaccinatie (1 tot 4 dosissen afhankelijk van het vaccin) voor alle vaccins die deel uitmaken van het aanbevolen basisvaccinatieschema, met uitzondering van het vaccin tegen rotavirus. Het rotavirusvaccin is het enige aanbevolen vaccin voor kinderen, maar het wordt niet verstrekt in het gratis vaccinatieprogramma. 

De vaccinatiegraad voor de vaccins in de basisvaccinatieprogramma's is vergelijkbaar in alle gewesten van België  

De vaccinatiegraad voor de vaccins in de basisvaccinatieprogramma’s voor kinderen blijft hoog in alle gewesten van België. De nationale vaccinatiegraad voor het volledige schema (4 dosissen) van het hexavalente vaccin is 94%, met vergelijkbare dekkingspercentages in alle gewesten. Het hexavalente vaccin is een vaccin dat zes ziekten in één injectie combineert (difterie-tetanus-pertussis (DTP), hepatitis B (HebB), Haemophilus influenzae type b (Hib) en poliomyelitis (polio)). De dekkingspercentages voor meningokokkenvaccins (92%) en pneumokokkenvaccins (94%), evenals de eerste dosis van het vaccin tegen mazelen, bof en rubella (MMR1), vertonen minimale regionale verschillen.

Dekking van het rotavirusvaccin is laag in Brussel en Wallonië 

Het rotavirusvaccin wordt aanbevolen door de Hoge Gezondheidsraad (HGR), maar wordt niet opgenomen in de gratis vaccinatieprogramma’s van de gewesten. Het wordt gedeeltelijk vergoed door het RIZIV-INAMI, maar er is nog steeds een eigen bijdrage van ongeveer 7 tot 12 € per dosis. Hierdoor waren de vaccinatiepercentages lager dan voor de gratis vaccins in het basisvaccinatieprogramma, met name in Brussel (70%) en Wallonië (81%). In Vlaanderen was de vaccinatiegraad echter 92%.

3.2. Vaccinatiegraad van adolescenten  

De doelstellingen van de WHO voor de vaccinatie van MMR en HPV zijn niet behaald

De doelstellingen van de WHO van 95% voor 2 gedocumenteerde dosissen van mazelen-bof-rubella (MMR) en ≥ 90% voor de dekking van het humaan papillomavirus (HPV) vaccin zijn niet behaald in België. Volgens de laatste beschikbare onderzoeken was de nationale gemiddelde dekking voor MMR2 83% en bleef deze door de tijd heen stabiel.

De nationale dekking voor de volledige HPV-vaccinatie (2 dosissen) is 72% voor meisjes, 65% voor jongens en 68% voor zowel meisjes als jongens samen. De vaccinatie tegen HPV is langzaam toegenomen in de loop der jaren voor meisjes. In 2019 werd vaccinatie voor jongens geïntroduceerd. De dekking bij jongens is momenteel lager dan bij meisjes. 

Grote regionale verschillen in de dekkingspercentages van adolescenten

Na advies van de Hoge Gezondheidsraad om de leeftijd voor de tweede dosis van MMR te verlagen, heeft de Franse Gemeenschap (FWB) en de Duitstalige Gemeenschap de leeftijd verlaagd naar 7-8 jaar, terwijl de Vlaamse Gemeenschap deze op 9-10 jaar heeft ingericht. In Vlaanderen werd de laatste enquête in 2020 uitgevoerd, met een dekking van 89%. De FWB voerde een nieuwe dekkingsstudie uit in 2021-2022, die een dekking van 73% in de gehele Franse Gemeenschap aangaf, en van 70% specifiek in Brussel. Het is waarschijnlijk dat er een onderrapportage is van de volledige vaccinatie (MMR 1+2), door verlies of ontbreken van documentatie voor de eerste dosis in alle gewesten.

Voor HPV onthult de nationale gemiddelde dekking belangrijke regionale verschillen. In 2019-2020 had Vlaanderen een volledige dekking van 81% voor zowel meisjes als jongens, terwijl de Franse Gemeenschap een dekking van 48% had. In een nieuwe enquête van de FWB in 2022-2023 steeg de dekking in de Franse Gemeenschap naar 52%. In Brussel steeg de dekking van 39% naar 41%. 

4. Meer informatie

Achtergrond

Vaccinatie van kinderen in België 

De Hoge Gezondheidsraad van België besluit op wetenschappelijke basis welk vaccinatieschema aanbevolen wordt voor kinderen. Dit schema bevat momenteel vaccins voor dertien infectieziekten. Van deze vaccins is het poliovaccin het enige dat verplicht is in België. De verschillende Gemeenschappen (Vlaamse, Franse en Duitstalige) zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de richtlijnen en de praktische organisatie van de vaccinatiecampagnes. Als gevolg hiervan zijn er regionale verschillen in de leeftijd waarop sommige vaccins aan kinderen worden toegediend (zie de schema's voor Vlaanderen en de Franse Gemeenschap van België), evenals in de gebruikte vaccinmerken. Gedetailleerde informatie is beschikbaar in het rapport "Beleid en vaccinatieadvies in België" (beschikbaar in het Nederlands en Frans).

In België wordt de vaccinatiegraad gevolgd door middel van vaccinatiegraadonderzoeken, die worden georganiseerd en gefinancierd door de betrokken gewesten/gemeenschappen. Deze onderzoeken worden ongeveer elke vier tot vijf jaar uitgevoerd. Elke jaar wordt een schatting van de nationale vaccinatiegraad in België berekend door de afdeling Epidemiologie van Infectieziekten van Sciensano, op basis van de meest recente vaccinatiegraadstudies, gewogen naar de bevolkingsgrootte. Om de vaccinatiegraad van zuigelingen te bestuderen, wordt dezelfde methodologie gebruikt in alle drie de gewesten, met een steekproef uit de algemene bevolking. De methode voor het bestuderen van de vaccinatiegraad van adolescenten varieert per gewest. In Vlaanderen worden vaccinatiegraadstudies van adolescenten uitgevoerd met een steekproef uit de algemene bevolking. In Brussel en Wallonië worden vaccinatiegraadonderzoeken elk jaar uitgevoerd op een steekproef van leerlingen uit Franstalige scholen [4]. In Vlaanderen bestaat sinds 2006 een elektronisch vaccinatieregister, Vaccinet, dat regelmatig door alle gevaccineerden wordt gebruikt. Voor de Franse Gemeenschap worden momenteel nieuwe vaccinatieregisters ontwikkeld. In de toekomst zouden vaccinatiegraadschattingen op basis van registers de periodieke onderzoeken kunnen vervangen.

Epidemiologische rapporten

Meer gedetailleerde informatie over de epidemiologie en toezicht van door vaccineerbare ziekten is te vinden in de jaarlijkse rapporten op de specifieke gezondheidspagina’s van Sciensano:

• Poliomyelitis
• Difterie
• Tetanus
• Kinkhoest
• Haemophilus influenza type b
• Hepatitis B
• Mazelen
• Bof
• Rubella
• Neisseria meningitides
• Streptococcus pneumoniae
• Rotavirus
• Humaan Papillomavirus (HPV)
• Influenza

Definitions

Immuniteitskloven

Gemeenschappen met een lage vaccinatiegraad (bijvoorbeeld specifieke demografische groepen, geografische gebieden, moeilijk bereikbare gemeenschappen, etc.), wat hun vatbaarheid voor infecties vergroot en de kans op epidemieën verhoogt.

Serotypes/serogroepen

Verwijst naar een classificatiemethode voor cellen of micro-organismen, zoals bacteriën, op basis van de antigenen of andere moleculen die op hun oppervlak aanwezig zijn.

Vaccinatiegraad

Het percentage personen dat bepaalde dosissen vaccins heeft ontvangen. Bijvoorbeeld, de vaccinatiegraad van DTP3 is het percentage zuigelingen dat de drie dosissen van het vaccin tegen difterie, tetanus en kinkhoest (DTP) heeft ontvangen.

Primaire vaccinatie

De reeks initiële vaccinaties die aan een individu wordt toegediend om immuniteit tegen een bepaalde ziekte te verkrijgen, meestal bestaande uit meerdere dosissen (van 1 tot 4 dosissen, afhankelijk van het vaccin) over een bepaalde periode om een sterke en langdurige immuunrespons op te wekken.

Referenties

1. Sciensano. Samenvattend jaarverslag 2022. Brussel: Sciensano; 2023. https://www.sciensano.be/sites/default/files/samenvattend_jaarverslag_2022_nl.pdf
2. Jacquinet S, Martini H, Mangion J, Neusy S, Detollenaere A, Hammami N. Outbreak of Corynebacterium diphtheriae among asylum seekers in Belgium in 2022: operational challenges and lessons learnt. Euro Surveill. 2023;28(44). 
3. Wereldgezondheidsorganisatie. Global vaccine action plan: monitoring, evaluation and accountability: secretariat annual report 2020. Genève: Wereldgezondheidsorganisatie; 2020. https://iris.who.int/handle/10665/337433
4. Grammens T, Cornelissen L. Sciensano.be. 2022. Vaccinatiegraad van basisvaccinaties.  https://www.sciensano.be/nl/biblio/couverture-vaccinale-des-vaccinations-de-base
5. WHO & Unicef. WHO/UNICEF Estimates of National Immunization Coverage (WUENIC). 2023. 
6. Maertens K, Willen L, Van Damme P, Roelants M, Guérin C, de Kroon M, et al. Studie van de vaccinatiegraad in Vlaanderen, 2020. Leuven: Leuvens Universitair Vaccinologie Centrum, KUL, Leuven en Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties, UA, Antwerpen; https://www.laatjevaccineren.be/vaccinatiegraadstudie
7. Robert E, Swennen B, Coppieters Y. Enquête van de vaccinatiegraad van kinderen van 18 tot 24 maanden in de Franse Gemeenschap van België (Brussel uitgezonderd), 2019. Brussel: Ecole de Santé Publique, ULB; 2020. https://www.ccref.org/e-vax/EnqueteNourrissons2019-
8. Robert E, Swennen B, Coppieters Y. Enquête van de vaccinatiegraad van kinderen van 18 tot 24 maanden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2019. Brussel: Ecole de Santé Publique, ULB; 2020. https://www.ccref.org/e-vax/EnqueteNourrissons2019-
9. Brasseur C, Sarr K, Montoisy C. Résumé de l’enquête de couverture vaccinale 2021-2022. La vaccination contre la rougeole, la rubéole et les oreillons (RRO) chez les élèves de 6ème primaire dans l’enseignement de la Fédération Wallonie-Bruxelles. Bruxelles: FWB et ONE; 2022. https://www.ccref.org/e-vax/resume_enquete_couverture_vaccinale_2021-2022.pdf
10. Brasseur C, Sarr K. Samenvatting van het vaccinatiegraadonderzoek 2022-2023. Vaccinatie tegen humaan papillomavirus (HPV) bij leerlingen van het 2e secundair onderwijs in het onderwijs van de Franse Gemeenschap van België. Brussel: FWB en ONE; 2023. https://www.ccref.org/e-vax/pdf/ECV_2022-2023_HPV_Resume.pdf

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Overdraagbare aandoeningen: Vaccineerbare ziekten, Health Status Report, 18 maart 2025, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstatus/overdraagbare-aandoeningen/vaccineerbare-ziekten