Drugs- en alcoholmisbruik in België
Het gebruik van psychoactieve stoffen en verslavingsproblemen zijn een volksgezondheidskwestie aangezien het gebruik van deze middelen o.a. een risico inhoudt op vlak van de individuele gezondheid van de gebruiker. Betrokken personen moeten toegang krijgen tot een kwalitatief zorgverleningsaanbod, zonder gestigmatiseerd of gediscrimineerd te worden. Om deze problematiek aan te pakken, heeft de federale overheid verschillende projecten geïnitieerd in diverse sectoren:
- Aanpak van drugs in gevangenissen
- Aanpak van inadequaat gebruik van psychofarmaca
- De aanpak van middelengebruik in ziekenhuizen
- Sensibilisering van zorgprofessionals
Hieronder gaan we dieper in op enkele van deze projecten. Het doel van deze projecten is om de problemen veroorzaakt door druggebruik tegen te gaan en de gezondheid en het welzijn van individuen te bevorderen. Door middel van samenwerking met verschillende instanties en professionals streven deze projecten ernaar om vroegtijdige detectie en interventie, behandeling, re-integratie en maatschappelijke ondersteuning te bieden aan degenen die te maken hebben met drugs-gerelateerde problemen. Door gezamenlijke inspanningen probeert de overheid de schadelijke gevolgen van druggebruik te verminderen en een veiligere en gezondere samenleving te bevorderen.
 |
Aanpak drugs in gevangenissen Ondanks de dagelijkse inzet van de zorgverleners en de vele inspanningen van Justitie blijft het drug- en medicatiegebruik in onze Belgische gevangenissen hoog. Druggebruik houdt verschillende gezondheidsrisico’s in en kan de veiligheid binnen een gevangenis onder druk kan zetten. Een Belgische studie[1] wees uit dat bijna 60% van de gedetineerden vóór hun opsluiting drugs gebruikte, wat hoger is dan het internationale gemiddelde van 50%[2]. Als onderdeel van de hervorming van de penitentiaire gezondheidszorg financierde de FOD Volksgezondheid, in samenwerking met de FOD Justitie, in 2017 een aangepast zorgmodel voor gedetineerde drugsgebruikers via een pilootproject in drie gevangenissen:
|
Drie organisaties zonder winstoogmerk, gespecialiseerd in het bieden van hulp aan drugsgebruikers, ontvangen financiering om extra ondersteuning op het gebied van opleiding, expertise en personeel te bieden aan de drie gevangenissen.
In elk van deze gevangenissen is intussen extra zorgpersoneel aangeworven en heeft het aanwezige zorg- en gevangenispersoneel extra vorming gekregen, zodat gedetineerden met een drugproblematiek meer begeleiding op maat kunnen krijgen. Verder worden gedetineerden nu van bij hun aankomst systematisch gescreend op druggebruik, om hen indien nodig sneller naar de juiste hulp te kunnen begeleiden. De betrokken hulpverleners binnen en buiten de gevangenismuren staan ook in nauw contact met elkaar, wat de continuïteit van zorg helpt te garanderen.
- In de grootste Belgische gevangenis, Lantin, werden gedurende een periode van 12 maanden niet minder dan 1.447 gedetineerden gescreend, waarvan 50,2% aangaf drugs te gebruiken en 12,8% van deze drugsgebruikers werd opgenomen in het pilootproject.
- Hasselt is een kleinere en modernere gevangenis met een speciale drugsvrije afdeling waar gedetineerden die ervoor kiezen om niet langer drugs te gebruiken, kunnen worden opgenomen. In deze gevangenis werden 303 gedetineerden gescreend en 184 (60,7%) van hen gaven aan drugs te gebruiken. 46,2% onder hen kozen ervoor om deel te nemen aan het project.
- Voor Sint-Gillis hebben we soortgelijke gegevens, waarbij 43,6% van de gescreende personen drugs bleek te gebruiken en 109 gedetineerden gedurende 12 maanden werden gevolgd in het project. De gedetineerden van Sint-Gillis worden momenteel overgeplaatst naar de gevangenis van Haren.
Percentage drugsgebruikers t.o.v. aantal gescreende personen
|
|
In totaal heeft dit pilootproject al duizenden gedetineerden gescreend en ongeveer 1.500 zorgtrajecten aangeboden. Het project zal zich nu, naast de oorspronkelijke taken, richten op nazorg na detentie, de betrokkenheid van eerstelijnspsychologen en peer support. In maart 2023 heeft de FOD Volksgezondheid een oproep gelanceerd om het pilootproject uit te breiden naar 7 andere gevangenissen. Het project zal opnieuw opgevolgd worden door een wetenschappelijk groep van experten en er zal een opleiding van 18 maanden voorzien worden ter ondersteuning van de gevangenissen. Dit vindt plaats op basis van initiatief van het RIZIV.
Aanpak van inadequaat gebruik van psychofarmaca
In België blijft het gebruik van psychofarmaca zeer hoog. Psychofarmaca zijn geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen en psychologische problemen. Deze geneesmiddelen kunnen in verschillende groepen worden ingedeeld: antipsychotica, antidepressiva, slaap- en kalmeermiddelen en stimulantia zoals Rilatine.
 |
In 2022 namen naar schatting meer dan 3 miljoen Belgen minstens één psychofarmacon. Dat is één Belg op vier. Psychostimulantia worden het vaakst gebruikt[3]. |
De behandeling met psychofarmaca is niet altijd aangepast aan de noden van de patiënt, wordt vaak onterecht verlengd, wordt niet of niet voldoende opgevolgd, of wordt niet langer in vraag gesteld. Psychofarmaca kunnen noodzakelijk zijn in bepaalde gevallen, maar dan wel in de juiste dosis en voor de juiste duur. Chronisch gebruik dient - waar mogelijk - vermeden te worden om onnodige bijwerkingen en, in het geval van bepaalde soorten psychofarmaca, afhankelijkheid of verslaving te voorkomen. Het is belangrijk om geleidelijk af te bouwen als ze geen bewezen voordeel meer bieden.
Het Belgian Psychotropics Experts Platform (BELPEP) heeft als doel het bevorderen van het juiste gebruik van psychofarmaca zoals antidepressiva, slaapmiddelen en kalmeermiddelen in België. Dit omvat het correct voorschrijven en de juiste opvolging van de behandeling. We merken op dat sommige patiënten psychofarmaca krijgen voorgeschreven terwijl er mogelijk niet-medicamenteuze alternatieven zijn, terwijl andere patiënten geen voorschrift krijgen terwijl een psychofarmacum essentieel zou kunnen zijn voor een optimale behandeling van hun aandoening.
Meer weten over visie BELPEP? https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/organisatie-van-de-gezondheidszorg/kwaliteit-vanzorg/goede-praktijken/belgian
In september 2023 is een bewustwordingscampagne gelanceerd door de FOD Volksgezondheid, gericht op huisartsen, apothekers en psychologen. Het doel van deze campagne is om aandacht te vragen voor het juiste gebruik van psychofarmaca, waarbij een open dialoog met de patiënt en het delen van informatie tussen zorgprofessionals essentieel zijn. Hulpmiddelen zoals klinische richtlijnen, trainingen en een online handboek zullen opnieuw onder de aandacht worden gebracht om deze dialoog te faciliteren.
Meer weten? https://www.gebruikvanpsychofarmaca.be/
Alcoholzorgpad in algemene ziekenhuizen
Alcoholgebruik brengt risico’s met zich mee voor zowel de fysieke als de psychosociale gezondheid van de gebruikers. Het kan verschillende ziekten maar ook ongelukken veroorzaken. Volgens de Gezondheidsenquête van Sciensano uit 2018 vormt alcoholgebruik een potentieel gevaar voor 14% van de Belgische bevolking[4].
Het wordt aanbevolen om de alcoholconsumptie te beperken tot maximaal 10 standaard eenheden per week (1 standaardglas = 1 eenheid = 10 gram pure alcohol) en niet dagelijks alcohol te consumeren. Er wordt geschat dat ongeveer 20% van alle patiënten die worden opgenomen in algemene ziekenhuizen een schadelijk of risicovol alcoholgebruik vertonen.
In 2009 is het pilootproject “Tools & alcoholzorgpad” gestart in algemene ziekenhuizen omwille van de vaststelling dat alcohol-gerelateerde problemen nog te weinig werden herkend in algemene ziekenhuizen. Het doel van dit project is het verbeteren van de detectie en behandeling van mensen met alcohol-gerelateerde problemen door middel van training en bewustwording van het zorgpersoneel en door het ontwikkelen van een alcoholzorgpad waarbij samenwerking wordt versterkt.
 |
De voordelen voor de ziekenhuizen, waar het project is geïmplementeerd, zijn talrijk. Zorgverleners besteden meer aandacht aan alcoholgebruik in hun dagelijkse praktijk, mede dankzij de vele hulpmiddelen zoals brochures, richtlijnen, posters, zorgpaden, onthoudingsschalen, ... Patiënten worden sneller doorverwezen en de behandeling van onthoudingsverschijnselen gerelateerd aan alcohol verloopt effectiever. Vanwege de positieve resultaten is het project uitgebreid naar 15 algemene ziekenhuizen. |
Meer weten? https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/organisatie-van-de-gezondheidszorg/ziekenhuizen/
specifieke-projecten/tool-alcohol
[1]Favril, L., & Laenen, F. V. (2018). Predictoren van druggebruik tijdens de detentieperiode : data van 1326 gedetineerden uit 15 Vlaamse gevangenissen. PANOPTICON, 39(4), 296–312. https://biblio.ugent.be/publication/8577366
[2]Mundt, A. P., Baranyi, G., Gabrysch, C., & Fazel, S. (2018). Substance use during imprisonment in Low- and Middle-Income countries. Epidemiologic Reviews, 40(1), 70–81. https://doi.org/10.1093/epirev/mxx016.
[3]Bron: IQVIA Belgium Le Marché Pharmaceutique Belge- National Sell In Audit for the period 2018-2023; and Regional Sell Out Patient data for the period 2022
[4]L. Gisle, S. Demarest, S. Drieskens. Gezondheidsenquête 2018: Gebruik van alcohol. Brussel: Sciensano. Geraadpleegd op 1 oktober 2023, van www.gezondheidsenquete.be