Gewichtstoestand

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Overgewicht en obesitas worden gedefinieerd als een overmatige ophoping van lichaamsvet, wat de ontwikkeling van chronische ziekten bevordert (diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker). De body mass index (BMI), berekend als het gewicht gedeeld door het kwadraat van de lengte, is een eenvoudig hulpmiddel waarmee de gewichtsstatus in brede categorieën kan worden ingedeeld: ondergewicht, normaal gewicht, overgewicht en obesitas. Bij volwassenen wordt zwaarlijvigheid gedefinieerd als een BMI ≥ 30. Een persoon kampt met overgewicht als zijn BMI ≥ 25 is; deze definitie omvat dus zowel mensen zonder als met obesitas. Dezelfde term (overgewicht) wordt echter soms ook gebruikt om mensen met overgewicht aan te duiden die geen obesitas hebben (BMI tussen 25 en 29,9). Om verwarring te voorkomen, wordt in dit rapport altijd aangegeven of de overgewichtcijfers obesitas omvatten of niet. Bij kinderen en adolescenten zijn de grenswaarden van de BMI-categorieën leeftijds- en geslachtsspecifiek. Wij gebruiken de grenswaarden aanbevolen door de International Obesity Task Force (IOTF) [1].

De BMI-categorieën kunnen worden beoordeeld aan de hand van zelfgerapporteerde informatie over gewicht en lengte, zoals verzameld in de Belgische gezondheidsenquête (Health Interview Survey, HIS) [2] en de Health Behavior in School-aged Children survey (HBSC) [3,4]. Daarnaast kunnen ze ook beoordeeld worden op basis van gemeten informatie, zoals verzameld door de het Belgische gezondheidsonderzoek (Health Examination Survey, HES) [5] en de voedselconsumptiepeiling (VCP). De HES is een deelmonster van de HIS; voor 1184 deelnemers aan de HIS werd een tweede bezoek gerealiseerd door een verpleegkundige die fysieke metingen uitvoerde en biologische monsters verzamelde. Zelfgerapporteerde gegevens leiden meestal tot enige onderschatting van de werkelijke prevalentie van overgewicht / obesitas. Mensen zijn zich namelijk niet precies bewust van hun exacte lengte en gewicht en overschatten hun lengte en onderschatten hun gewicht.

We presenteren eerst resultaten voor de volwassen (18+) populatie. De zelfgerapporteerde prevalentie van overgewicht en obesitas is gebaseerd op de HIS-gegevens van 1997 tot 2018, terwijl gemeten cijfers gebaseerd zijn op de HES 2018. Resultaten voor adolescenten zijn gebaseerd op de HBSC-onderzoeken uitgevoerd in de Vlaamse en de Franse Gemeenschap. We berekenden een Belgisch gemiddelde op basis van de resultaten per Gemeenschap. Voor sociaaleconomische verschillen en internationale vergelijkingen worden gegevens gebruikt uit de meest recente internationale rapporten die zijn gepubliceerd door de Wereldgezondheidsorganisatie.

Meer informatie over de kosten van overgewicht en obesitas vindt u in een factsheet.

Meer informatie over de verwachte prevalentie van overgewicht en obesitas in de toekomst is te vinden in een factsheet.

3. Overgewicht en obesitas bij volwassenen

Toestand in 2018

België

Volgens de HIS was in 2018 de prevalentie van overgewicht (inclusief obesitas) op basis van zelfgerapporteerde lengte en gewicht 49% en de prevalentie van obesitas 16%. Meer mannen (55%) dan vrouwen (43%) hadden overgewicht (incl. obesitas), en meer mannen (17%) waren zwaarlijvig dan vrouwen (15%) (dit laatste is echter niet significant).

Volgens de HES waren de prevalenties van zowel overgewicht (inclusief obesitas) (55%) als obesitas (21%), berekend op basis van gemeten lengte en gewicht, hoger dan die op basis van zelfgerapporteerde gegevens. Het verschil tussen zelfgerapporteerde en gemeten cijfers was groter bij vrouwen.

De gemeten prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) was hoger bij mannen (59%) dan bij vrouwen (52%), zoals ook het geval was bij de zelfgerapporteerde prevalenties. De gemeten prevalentie van obesitas was hoger bij vrouwen (23%) dan bij mannen (20%), maar dit verschil was niet statistisch significant.

De zelfgerapporteerde prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) nam toe met de leeftijd tot de leeftijdsgroep van 65-74 jaar, waar het een piek bereikte bij zowel mannen (68%) als vrouwen (56%). Het nam vervolgens af onder 75-plussers bij beide geslachten. Deze stijging begint eerder bij mannen (25-34 jaar) dan bij vrouwen (35-44 jaar).

Zelfgerapporteerde obesitas volgt hetzelfde leeftijdspatroon als overgewicht en bereikte het hoogste niveau bij 65-74-jarigen, bij zowel mannen (26%) als vrouwen (20%).

Regionale verschillen

De prevalenties van zowel overgewicht als obesitas waren hoger in Wallonië dan in de andere gewesten, en dit voor alle edities van de HIS en voor beide geslachten.

Trends

Op Belgisch niveau is de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) gestaag gestegen als we beide geslachten samen beschouwen. Vanaf 2013 bleef de prevalentie stabiel bij mannen, maar bleef ze stijgen bij vrouwen. De prevalentie van obesitas nam ook langzaam en continu toe over alle edities van de HIS, met een sterkere toename tussen 2013 en 2018.

Regionale verschillen

Op regionaal niveau is de prevalentie van overgewicht en obesitas in Wallonië altijd hoger geweest dan in de andere gewesten. Bij mannen waren de trends van obesitas en overgewicht vergelijkbaar, en in lijn met die beschreven voor België. Bij vrouwen werd in Vlaanderen een stabilisatie van de prevalentie van overgewicht en obesitas waargenomen.

Sociaaleconomische verschillen

Overgewicht, en in nog sterkere mate obesitas, zijn geassocieerd met het opleidingsniveau. De laagst opgeleide groep (61%) had een prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) die 1,5 keer hoger was dan de hoogst opgeleide groep (41%). Er waren twee keer zoveel mensen met obesitas onder de laagopgeleiden (23%) vergeleken met de hoger opgeleiden (12%).

Internationale vergelijking

De prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) was in België lager dan het EU-15-gemiddelde, zowel bij mannen (54,4% versus 57,6%) als bij vrouwen (43,5% versus 44,8%).

4. Overgewicht en obesitas bij adolescenten

Toestand in 2018

In 2018 lag de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) bij adolescenten rond de 15%, berekend als het gemiddelde tussen de resultaten van de Franse en Vlaamse HBSC 2018. De prevalentie was hoger bij jongens (15,5%) dan bij meisjes (14,5%) en nam toe met de leeftijd (de statistische significantie is onbekend). De laagste prevalentie (ongeveer 13%) werd waargenomen bij de jongere meisjes (11-14 jaar), terwijl de hoogste prevalentie (ongeveer 16%) werd waargenomen bij jongens van 15-16 jaar en meisjes van 17-18 jaar.

De prevalentie van obesitas bij adolescenten was 4,0% bij jongens en 3,6% bij meisjes en was relatief gelijkaardig in alle leeftijdsgroepen.

Trends en verschillen tussen Gemeenschappen

In 2018 was de prevalentie van overgewicht (incl. obesitas) onder 15-jarige adolescenten iets hoger in de Franse dan in de Vlaamse Gemeenschap. Dit was vooral uitgesproken bij jongens, met een prevalentie van overgewicht van 19% in de Franse Gemeenschap tegenover 13% in de Vlaamse Gemeenschap (de statistische significantie is onbekend). De prevalentie van overgewicht onder meisjes kwam in beide gemeenschappen meer overeen.

De prevalentie van overgewicht nam tussen 2006 en 2014 toe in elke Gemeenschap en voor beide geslachten. Tussen 2014 en 2018 daalde bij jongens de prevalentie in de Vlaamse Gemeenschap, terwijl deze bleef stijgen in de Franse Gemeenschap. Bij meisjes nam de prevalentie van overgewicht in beide gemeenschappen op dezelfde manier toe.

Trends in de prevalentie van obesitas zijn op dit moment niet beschikbaar.

Sociaaleconomische verschillen

Volgens het HBSC-rapport is overgewicht (incl. obesitas) bij adolescenten geassocieerd met een lagere welvaart van het gezin. In de Vlaamse Gemeenschap hadden jongens en meisjes uit de laagste sociaaleconomische groep 1,8 meer kans op overgewicht dan jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische groep. In de Franse Gemeenschap hadden jongens en meisjes uit de laagste sociaaleconomische groep respectievelijk 2 keer en 3 keer meer kans op overgewicht dan jongens en meisjes uit de hoogste sociaaleconomische groep. De laagste en hoogste sociaaleconomische groepen werden hier gedefinieerd als de laagste en hoogste welvaartskwintielen, respectievelijk.

Internationale vergelijking

Op basis van de resultaten voor 2018 scoort België vrij gunstig onder de EU-15-landen met een prevalentie van overgewicht bij jongens van 16,1% vergeleken met 20,7% voor het EU-15-gemiddelde onder jongens. De prevalentie van overgewicht bij meisjes is vergelijkbaar met het EU-15-gemiddelde (14,3% in België, 14,5% in de EU-15).

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Franse Gemeenschap

Health-Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey - Vlaamse Gemeenschap

Definities

Body Mass Index (BMI)

De body mass index (BMI) is een maat voor het gewicht van een persoon in verhouding tot zijn lengte, en is redelijk goed gerelateerd aan lichaamsvet. Het wordt berekend als het gewicht van een persoon (in kilogram) gedeeld door het kwadraat van zijn / haar lengte (in meter).

BMI-categorieën

Bij volwassenen:
• Ondergewicht: BMI lager dan 18,5.
• Normaal gewicht: BMI tussen 18,5 en 24,9.
• Overgewicht: BMI tussen 25,0 en 29,9; we verwijzen soms ook naar overgewicht inclusief obesitas, i.e., een BMI ≥ 25.
• Obesitas: BMI groter of gelijk aan 30.
Bij kinderen en adolescenten zijn de afkappunten om BMI-categorieën te definiëren leeftijds- en geslachtsafhankelijk.

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Referenties

1. International Obesity Task Force. https://www.worldobesity.org/about/about-obesity/obesity-classification
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 2018.https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
3. HBSC Franse Gemeenschap, ULB, 2018. http://sipes.ulb.ac.be/
4. HBSC Vlaamse Gemeenschap, UGent, 2018. http://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/
5. Gezondheidsonderzoek, Sciensano, 2018.https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsonderzoek
6. Eurostat. http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database
7. Inchley J et al. eds. Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people's health and well-being. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2013/2014 survey. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2016 (Health Policy for Children and Adolescents, No. 7). http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/303438/HSBC-No.7-Growing-up-unequal-Full-Report.pdf?ua=1
8. Currie C et al. eds. Social determinants of health and well-being among young people. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2009/2010 survey. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2012 (Health Policy for Children and Adolescents, No. 6). http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-well-being-among-young-people.pdf?ua=1
9. Currie C, Nic Gabhainn S, Godeau E, Roberts C, Smith R, Currie D, Pickett W, Richter M, Morgan A & Barnekow V (eds.) (2008). Inequalities in young people's health: HBSC international report from the 2005/06 Survey. Health Policy for Children and Adolescents, No. 5, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/53852/E91416.pdf?ua=1
10. Inchley J, Currie D, Budisavljevic S, Torsheim T, Jastad A, Cosma A. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 2. Key data [Internet]. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2020 [cited 2020 Jun 15]. Available from: https://www.euro.who.int/en/health-topics/Life-stages/child-and-adolescent-health/health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc/publications/2020/spotlight-on-adolescent-health-and-well-being.-findings-from-the-20172018-health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc-survey-in-europe-and-canada.-international-report.-volume-2.-key-data
11. OECD Health at a Glance 2020. https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/health-at-a-glance-europe-2020_82129230-en

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Gewichtstoestand, Health Status Report, 01 juli 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/gewichtstoestand