Geestelijke gezondheid

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Geestelijke gezondheid is het vermogen van ieder van ons om te voelen, te denken en te handelen op manieren die ons vermogen om van het leven te genieten vergroten en om de uitdagingen aan te gaan waarmee we worden geconfronteerd. Het is een positief gevoel van emotioneel en spiritueel welzijn dat de belangen respecteert van cultuur, gelijkheid, sociale rechtvaardigheid, interconnecties en persoonlijke waardigheid [1]. Vanwege de hoge frequentie van psychische stoornissen in westerse samenlevingen en de impact van hun kosten op menselijke, sociaal en economisch vlak, wordt geestelijke gezondheid nu als een prioriteit voor de volksgezondheid beschouwd. In België is de Gezondheidsenquête één van de belangrijkste bronnen van systematische gegevens over psychische parameters in de algemene bevolking.

Onder de verschillende dimensies van geestelijke gezondheid die in deze enquête worden gemonitord, concentreren we ons op de volgende indicatoren:

• Prevalentie van angststoornissen en depressieve stoornissen, gebaseerd op de psychometrische zelfevaluatie-instrumenten GAD-7 and PHQ-9, respectievelijk.
• Indicatoren met betrekking tot het gebruik van psychotrope geneesmiddelen.

Er dient echter te worden opgemerkt dat de evaluatie van geestelijke gezondheidsproblemen bij de bevolking door middel van een gezondheidsenquête een aantal beperkingen kent. Deze hebben vooral te maken met het feit dat de schattingen gebaseerd zijn op screeningsinstrumenten voor psychische stoornissen of op zelfgerapporteerde informatie van de individuen. De informatie is dus niet verkregen door klinische diagnostische instrumenten, die vaak genuanceerder zijn. Desalniettemin zijn de resultaten van gezondheidsenquêtes doorgaans in overeenstemming met de bevindingen van specifieke enquêtes over geestelijke gezondheid.

Ernstigere psychische stoornissen zoals schizofrenie en bipolaire stoornissen worden hier niet gepresenteerd. Gezondheidsenquêtes zijn namelijk geen geschikt instrument om dergelijke complexe aandoenigen vast te stellen. Informatie over zelfmoordgedachten en -pogingen is te vinden op een specifieke pagina (in voorbereiding).

3. Psychische stoornissen

Toestand in 2018

België

Op basis van de beoordeling van psychometrische instrumenten, gaf, in 2018, 11,2% van de totale Belgische bevolking een angststoornis aan, en 9,4% een depressieve stoornis. Voor beide aandoeningen hadden vrouwen een hogere prevalentie (14,2% en 10,7%, respectievelijk) dan mannen (7,9% en 8%, respectievelijk).

Regionale verschillen

Wallonië kent een hogere prevalentie van angst- en depressieve stoornissen dan Brussel en Vlaanderen; en Brussel hadden een hogere prevalentie dan Vlaanderen.

Trends

België

Tussen 2008 en 2013 nam de prevalentie van angststoornissen in België bij beide geslachten toe en is sindsdien min of meer stabiel gebleven. Tussen 2008 en 2013 nam ook de prevalentie van depressieve stoornissen bij beide geslachten toe. In 2018 daalde de prevalentie opnieuw lichtjes bij mannen en duidelijker bij vrouwen.

Aangezien de gebruikte vragenlijsten zijn gewijzigd tussen de enquêtes van 2013 en 2018, moeten trends voorzichtig worden geïnterpreteerd.

Regionale verschillen

Tussen 2008 en 2013 nam de prevalentie van angststoornissen in alle gewesten toe. Tussen 2013 en 2018 bleef de prevalentie in Wallonië sterk toenemen in beide geslachten, maar niet in de andere gewesten.

De prevalentie van depressieve stoornissen was in Vlaanderen lager dan in Brussel en Wallonië, in alle jaren bij vrouwen en sinds 2004 bij mannen.

Sociaaleconomische verschillen

Er bestaat een sterke sociaaleconomische gradiënt in de prevalentie van psychische stoornissen. Na standaardisatie voor leeftijd kwamen angststoornissen 2,3 keer vaker voor bij mensen uit de laagst opgeleide groep vergeleken met de hoogst opgeleide groep. Depressieve stoornissen kwamen driemaal vaker voor bij mensen uit de laagst opgeleide groep vergeleken met de hoogst opgeleide groep.

4. Gebruik van psychotrope geneesmiddelen

Toestand in 2018

België

In 2018 meldde 12,3% van de bevolking het gebruik van slaappillen of kalmerende middelen in de afgelopen 2 weken en 7,6% meldde recent gebruik van antidepressiva. Het gebruik van psychotrope geneesmiddelen ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen: 15% vs 9.5% voor slaap- en kalmeermiddelen, en 9,8% vs 5,3% voor antidepressiva.

De consumptie van slaap- en kalmeermiddelen neemt toe met de leeftijd, en is het hoogst na de leeftijd van 45 jaar bij vrouwen en na de leeftijd van 65 jaar bij mannen.

De consumptie van antidepressiva is het hoogst bij vrouwen na de leeftijd van 45 jaar.

Regionale verschillen

In 2018 was het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen in Wallonië en Vlaanderen iets hoger dan in Brussel, maar de regionale verschillen zijn klein en niet significant.

Het gebruik van antidepressiva is in Vlaanderen iets lager dan in de andere gewesten, maar de verschillen zijn enkel significant bij vrouwen.

Trends

België

Van 1997 tot 2008 nam het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen in de bevolking toe, daarna daalde deze weer wanneer beide geslachten samen worden beschouwd. Bij mannen bleef het verbruik echter stabiel rond de 10%, terwijl het daalde van 19% in 2008 tot 15% in 2018 bij vrouwen.

Sinds 1997 is het gebruik van antidepressiva bij beide geslachten verdubbeld.

Regionale verschillen

Het verbruik van slaap- en kalmeermiddelen was in Vlaanderen tot 2008 in beide geslachten significant lager dan in de 2 andere gewesten. Na 2008, doordat het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen bleef toenemen in Vlaanderen en licht daalde in de andere gewesten, werden de regionale verschillen kleiner om in 2018 quasi te verdwijnen.

Het gebruik van antidepressiva is sinds 1997 aanzienlijk toegenomen, en dit voor beide geslachten en in alle gewesten.

Sociaaleconomische verschillen

Er bestaat een sociaaleconomische gradiënt in het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen en antidepressiva. Het gebruik van psychotrope geneesmiddelen ligt hoger bij de laagst opgeleide groep dan bij de hoogst opgeleide groep: 17,7% vs 12,3% voor slaap- en kalmeermiddelen, en 10,3% vs 6% voor antidepressiva.

5. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Definities

Angststoornis

Respondenten met een score van 10 of meer op 21 in de GAD-7-tool, worden beschouwd te lijden aan een angststoornis.

Depressieve stoornis

Respondenten met een combinatie van antwoorden op de PHQ-9 die voldeden aan de criteria die specifiek zijn voor depressie en andere depressieve stoornissen, worden beschouwd te lijden aan een depressieve stoornis.

GAD-7: General Anxiety Disorder 7-item

De GAD-7 is een screeningstool voor algemene angststoornissen. Deelnemers wordt gevraagd om de frequentie, indien van toepassing, van 7 kernsymptomen in de afgelopen 2 weken te evalueren. Met de verkregen scores kan de ernst van de symptomen worden beoordeeld.

PHQ-9: Patient Health Questionnaire 9-item depression scale

De PHQ-9 is een screeningsinstrument voor depressie en andere depressieve stoornissen. Deelnemers wordt gevraagd om de frequentie te evalueren waarin ze de afgelopen 2 weken 9 problemen hebben ondervonden.

Referenties

1. https://www.canada.ca/en/public-health/services/health-promotion/mental-health/mental-health-promotion.html
2. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://his.wiv-isp.be/